De geluks-terreur

Een stuk in de krant over ‘giftige positiviteit’ – een interview met een nog jonge Amerikaanse die daarover een boek heeft geschreven. Ze bespreekt veel interessante, en ook wijze, inzichten. Hoe schadelijk positiviteit kan zijn als je denkt dat je het moet zijn, bijvoorbeeld, maar het niet echt zo voelt. Omdat je kanker hebt, of je beroerd voelt tijdens je zwangerschap, of je kind wel achter het behang kunt plakken. Of je partner, je baas, je collega, buren,….Vul maar in.

Positiviteit is een cultus geworden, niet alleen in Amerika, maar ook hier. Vermoedelijk een gevolg van de globalisering. Een van Amerika’s exportproducten. Een cultus niet omwille van zichzelf, maar omdat positief zijn geluk zou brengen. En de idee is dat je – altijd – gelukkig moet zijn. Een ernstig gevalletje van verwarren van de waarde met de norm, met heel vervelende consequenties. Want niets is zo tegenstrijdig aan de menselijke ervaring als ‘altijd geluk ervaren’. Als het al duidelijk is wat dat eigenlijk is, geluk. Alleen al daarom kun je je ongelukkig voelen, dat je niet weet wat geluk behelst, voor jou.

Ik herken veel van wat de Amerikaanse zegt, en toch blijft er iets haken bij me, na lezing van het interview. Wat gebeurt hier? Iets wat zo gebruikelijk is dat het me makkelijk ontgaat: ze vervangt de ene norm – positiviteit, geluk – door andere. “We kunnen beter naar dit of dat streven.” Wat dat ‘dit of dat’ is doet er niet eens zoveel toe, het gaat om dat mechanisme: er wordt nog steeds een waarde tot norm verheven. Wat zoveel betekent dat die waarde – die niet meer doet dan beschrijven hoe je zou kunnen leven – aan anderen wordt voorgehouden als de manier waarop je zou moeten leven. Als je dat nou maar doet, dan komt het wel goed met jou en je geluk. Het is niet wezenlijk anders of beter om iemand te vertellen dat hij of zij veerkrachtig moet zijn, zichzelf moet leren kennen, radicaal moet accepteren dat ‘het is zoals het is’ of op zoek moet gaan naar voldoening, dan om hem te vertellen dat h/zij positief of gelukkig moet zijn. Dat werkt eenvoudigweg niet. En het houdt de ‘geluksnorm’ in stand.

Het staat er subtieler dan ik het nu beschrijf, maar dat is ook net het lastige aan zo’n stuk. En het verleidelijke. Als ik zoekende ben in mijn leven, omdat ik merk dat zoals het tot nu toe gegaan is niet meer werkt, dan voelt dat heel lastig. Hoe fijn is het dan als iemand mij een handreiking geeft door te vertellen hoe het anders zou kunnen, wat me goed zou doen voelen. Heel verleidelijk om dat te geloven en het na te volgen. Omdat ik gelukkig moet zijn.

En ja, misschien werkt het. Of in elk geval een tijdje. Misschien ook niet, en dan volgt verzet, de volgende teleurstelling. Misschien gebeurt dat wel keer op keer. In elk geval zolang die verwarring blijft bestaan: dat ik gelukkig moet zijn, en dat de beschrijving van wat werkt voor de een, een voorschrift kan zijn voor een ander. Laat staan een algemeen geldend voorschrift. “Zo kan het” kan nooit worden “Zo moet het”. Ook niet als het wordt omhuld in zorgzame en vriendelijke woorden van advies. Of als ikzelf dat ‘zo kan ik het doen’ onbewust omtover tot een ‘zo moet ik het doen’. Om gelukkig te worden.

Hoe dan wel? Dat is de vraag die zich automatisch opdringt, en waar dan, als je niet oppast, toch weer hetzelfde mechanisme kan gaan spelen, want het is een vraag naar het volgende recept, voor gelukkig leven. Maar er is geen recept voor het leven te geven, laat staan voor een gelukkig leven. Je ‘kookt je eigen leven’, om de titel van een zen-boekje te parafraseren. En in mijn optiek is dat ook waar het in het leven om gaat: je leven te leren koken. Zelfs voor mijn eigen leven is er niet één standaardrecept dat altijd werkt. Gaandeweg verandert het, soms komt er een heel nieuw potje op tafel. De ingrediënten zijn de waarden die belangrijk voor mij zijn. Sommige daarvan liggen altijd voor het grijpen, soms graaf ik nieuwe op, soms blijven er ongebruikt liggen. Soms ben ik voldaan, soms niet. Soms gaat het lekker, soms niet. Soms weet ik wat ik wil koken, soms niet. Soms ben ik daar ongedurig over, soms niet. Soms laat ik me inspireren door anderen, soms niet. Met enige mildheid kijken naar alle gedoe in mijn hoofd gaat me soms goed af, soms niet.

Maar dit is mijn optiek. Geen recept. Het enige dat ik er verder over kan zeggen is dat ik het leuk vind om een goede kok te worden.